Zrównoważony rozwój i recykling w Polsce – wyzwania i rozwiązania
Recykling odpadów opakowaniowych to temat, który w ostatnich latach zyskuje na znaczeniu, szczególnie w kontekście unijnych regulacji nakładających na państwa członkowskie konkretne obowiązki. Zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej, do końca 2025 roku Polska musi osiągnąć poziom recyklingu na poziomie co najmniej 65%. Aby to zrealizować, niezbędne jest wprowadzenie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), który miałby zostać zaimplementowany już w 2023 roku. Niestety, wciąż nie znamy szczegółowego kształtu tego systemu.
Eksperci z zagranicy sugerują, że Polska powinna naśladować praktyki takich krajów jak Czechy, Belgia czy Włochy, które skutecznie wprowadziły elastyczne organizacje odpowiedzialności producenta. W krajach tych istnieje z jednej strony jasno określony model współpracy między producentami, a z drugiej strony – koordynacja działań w zakresie zbierania i przetwarzania odpadów.
W dobrze zaprojektowanym systemie ROP kluczowym elementem jest współpraca organizacji odpowiedzialności producenta z innymi interesariuszami, takimi jak gminy, firmy zajmujące się gospodarowaniem odpadami oraz podmioty recyklingowe. Współpraca ta ma na celu nie tylko optymalizację procesów, ale także poprawę jakości opakowań. Zbieranie odpowiednich środków od właścicieli marek oraz detalistów jest również niezbędne do finansowania tych działań.
W krajach takich jak Belgia, Czechy czy Włochy, istnieje jeden podmiot odpowiedzialny za organizację procesu odpadu, co znacznie ułatwia współpracę i koordynację działań. Taki model skutkuje lepszymi wynikami w zakresie recyklingu i zarządzania odpadami, ponieważ w sytuacji istnienia wielu organizacji potrzeba dodatkowych struktur do ich koordynowania.
Polska, mimo że w 2018 roku przyjęła unijną dyrektywę o rozszerzonej odpowiedzialności producenta, wciąż nie powiodła się w wdrażaniu ROP. Prace nad tym systemem są w toku, a z opublikowanego projektu ustawy o opakowaniach wynika, że Ministerstwo Klimatu i Środowiska zamierza zlecić realizację obowiązków organizacji odpowiedzialności producenta Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska. Krytycy tego rozwiązania podkreślają, że zminimalizuje ono rolę producentów do wkładów finansowych, co w dłuższej perspektywie wpłynie negatywnie na efektywność systemu.
Z perspektywy eksperta EXPRA, Polska powinna kierować się przykładami europejskich liderów. Wskazują na to także dane zawarte w raporcie „Modele systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta w wybranych państwach Unii Europejskiej”, które ukazują, że Belgia posiada jeden z najbardziej efektywnych systemów ROP, co przekłada się na wysokie wskaźniki zbiórki odpadów.
Systemy ROP w Czechach i Belgii opierają się na mniejszej centralizacji, gdzie organizacja odpowiedzialności producenta współpracuje z gminami i sektorem gospodarowania odpadami, co zapewnia dostęp do najnowszych technologii oraz efektywność działań. W przeciwieństwie do Węgier, które borykają się z problemem centralizacji i wysokimi kosztami dla przedsiębiorców, Belgia wdrożyła system, który umożliwia większą decentralizację i lepsze wykorzystanie funduszy.
Wdrożenie skutecznego systemu wymagać będzie nowych przepisów, które zmotywują sprzedawców i producentów do aktywnego uczestnictwa w systemie odpowiedzialności producenta. Kluczowym jest również, aby formy organizacji były elastyczne i mogły szybko reagować na zmieniające się przepisy oraz dynamikę rynku surowców wtórnych.
Czeski model ROP opiera się na konkurencji na rynku zbierania odpadów, co pozwala na lepsze dostosowywanie się do realiów rynkowych. Gminy ogłaszają przetargi na usługi, a rolą organizacji odpowiedzialności producenta jest zapewnienie, że wszystkie podmioty w łańcuchu wartości są odpowiednio finansowane, co przekłada się na efektywność systemu recyklingu.
Analiza przedstawiona przez Marka Klimka podkreśla, że w czeskim systemie odpowiedzialności producenta klienci wpłacają opłaty zależne od rodzaju i ilości wprowadzanych opakowań. W ten sposób EKO-KOM, czeska organizacja odzysku, przeznacza znaczną część środków na działania związane z zarządzaniem odpadami oraz wsparciem procesów recyklingu. Wysoka efektywność czeskiego systemu, z wskaźnikiem zbiórki odpadów wynoszącym ponad 79% w 2019 roku, pokazuje, jak skuteczna może być dobra organizacja i współpraca między wszystkimi branżami.
W końcu, skuteczna komunikacja jest kluczowym elementem w budowaniu zaufania do systemu. Przedstawiciele czeskiego EKO-KOM podkreślają znaczenie transparentnych działań oraz utrzymywania zaufania wśród gmin i firm zajmujących się gospodarowaniem odpadami, co jest niezbędne do utrzymania efektywności całego systemu. To zaufanie przekłada się bezpośrednio na długofalową współpracę i rozwój skutecznych modeli recyklingu w Polsce.
Polska posiada możliwość nauki z doświadczeń krajów europejskich, co może przyczynić się do budowy bardziej zrównoważonego i efektywnego systemu gospodarki odpadami. Niezależnie od tego, na jakim etapie znajdujemy się obecnie, nadrzędnym celem powinien być rozwój systemu, który nie tylko spełni unijne normy, ale także przyczyni się do ochrony środowiska i zdrowia publicznego.
Źródło: Agencja Informacyjna NEWSERIA
