Rosnący problem nielegalnej produkcji i przemytu wyrobów tytoniowych w Polsce i Europie
W ostatnich latach zauważalny jest niepokojący trend związany z nielegalną produkcją oraz przemytem wyrobów tytoniowych, zarówno w Polsce, jak i w całej Europie. Zgodnie z raportem KPMG, w 2024 roku co jedenasty papieros wypalany w Europie miał swoje źródło w nielegalnych kanałach. W naszym kraju sytuacja jest jeszcze bardziej alarmująca – co dwudziesty piąty papieros pochodził z szarej strefy. Po trzech latach spadków, polski szary rynek znów dynamicznie rośnie, co budzi wiele obaw. W pierwszej części 2025 roku znacząco spadła legalna sprzedaż papierosów, tytoniu do skręcania i podgrzewanego tytoniu. Głównym impulsem dla rozwoju szarej strefy były krajowe podwyżki akcyzy oraz propozycje Komisji Europejskiej, wspierane przez Holandię, dotyczące nowelizacji przepisów akcyzowych.
Ekspansja szarej strefy i jej konsekwencje
Warto zadać pytanie, jakie są główne przyczyny rozwoju szarej strefy. Jak zaznaczył Pasquale Tridico, włoski europoseł z Ruchu Pięciu Gwiazd, jednym z kluczowych czynników jest wzrost podatków na wyroby tytoniowe, co przyczynia się do ich droższego nabywania i jednocześnie stwarza popyt na tańsze, nielegalne alternatywy. W przeszłości wiele krajów, w tym Włochy, zmagało się z podobnymi problemami, jednak dzięki skoordynowanym działaniom udało się skutecznie ograniczyć przemyt. Tridico podkreśla, że kluczowe jest znalezienie równowagi między ceną tytoniu a walką z nielegalnym rynkiem.
Raport KPMG z 2024 roku wskazuje, że szara strefa w Europie stanowi 9,2 proc. rynku tytoniowego, co przekłada się na roczne straty budżetowe w wysokości 14,9 miliarda euro. Najwyższy udział nielegalnych papierosów odnotowano we Francji, Irlandii i Finlandii, gdzie skala zjawiska jest naprawdę alarmująca. W Holandii, z uwagi na wysokie koszty legalnych wyrobów tytoniowych, aż 40 proc. papierosów pochodzi z nielegalnych źródeł zagranicy.
Reakcje polityków i propozycje działań
Zdecydowana większość ekspertów oraz polityków zwraca uwagę na potrzebę zmian w podejściu do legislacji dotyczącej akcyzy. Zgłaszane są postulaty dotyczące lepszego uszczelniania granic i walki z nielegalnym handlem. Waldemar Buda z partii Europejscy Konserwatyści oraz Reformatorzy dostrzega, że różnorodność stawek akcyzowych w Unii Europejskiej sprzyja rozwojowi szarej strefy. Jego zdaniem, nieodpowiedzialne podnoszenie akcyzy może prowadzić do jeszcze większych problemów z nielegalnym handlem.
W Polsce w 2024 roku z nielegalnych źródeł pochodziło około 1,85 miliarda papierosów, co oznacza wzrost o 23,3 proc. w porównaniu z rokiem ubiegłym. Straty dla polskiego budżetu z tego tytułu sięgają 312 milionów euro, co pokazuje, jak bardzo poważny jest to problem. Co więcej, w 2025 roku legalna sprzedaż tytoniu do skręcania oraz produktów podgrzewanych spadła na skutek radykalnych podwyżek akcyzy.
Ekonomiczne skutki wprowadzenia nowych przepisów
Planowana nowelizacja akcyzowej dyrektywy tytoniowej przez Komisję Europejską, która ma na celu zwiększenie minimalnej stawki akcyzy na papierosy, może prowadzić do dalszego wzrostu szarej strefy. Obawy przedstawiają eksperci, którzy przestrzegają przed skutkami nadmiernego obciążenia podatkowego, które mogą jeszcze bardziej przyczynić się do wybuchu przemytu. Potrzebujemy złotego środka, który umożliwi połączenie skutecznych działań przeciwko nielegalnemu handlowi z odpowiedzialną polityką podatkową wobec wyrobów tytoniowych.
Polska, jako największy producent wyrobów tytoniowych w Unii Europejskiej, może ucierpieć finansowo, jeśli procesy legislacyjne będą prowadzone w sposób nieprzemyślany i chaotyczny. Strategia polegająca na drastycznym zwiększaniu akcyzy może bowiem zagrażać nie tylko przedsiębiorcom, ale i całemu rynkowi.
Działania przyszłości: współpraca na poziomie europejskim
W kontekście problemu przemytu tytoniu w Europie kluczowe jest, aby państwa członkowskie ściśle współpracowały w zakresie wymiany informacji i wspólnych działań przeciwko nielegalnemu handlowi. Działania te powinny być kompleksowe i dobrze zorganizowane, żeby skutecznie przeciwdziałały narastającym problemom. Współpraca z innymi krajami w zakresie zwalczania przemytnictwa oraz tworzenie adekwatnych przepisów mogą znacznie przyczynić się do ograniczenia czarnego rynku.
Jak wynika z analizy publikowanej przez Fundację Wolności Gospodarczej, polityka akcyzowa powinna być prowadzona w sposób przemyślany, uwzględniający nie tylko konieczność walki z nielegalnym rynkiem, ale też realny wpływ na dobrobyt gospodarczy kraju. Wysoka akcyza prowadzi do uszczuplenia legalnej sprzedaży oraz obniżenia wpływów do budżetu, co jest zjawiskiem szkodliwym dla całego społeczeństwa.
Podsumowanie
Rising levels of illegal tobacco production and smuggling represent a pressing issue for both Poland and Europe as a whole. The balance between taxation and the survival of legal markets is delicate and necessitates informed policy-making. It is essential for legislative chambers to take a step back, reassess existing strategies, and work toward more sustainable solutions that discourage illegal activities while safeguarding public health and economic interests. Implementation of coordinated measures at the European level along with prudent tax policies may provide a way forward in combating the dual challenges of smuggling and the viability of the tobacco industry.
Źródło: Agencja Informacyjna NEWSERIA
