Centralny Rejestr Umów: Przełom czy Iluzja Przejrzystości?
W 2026 roku dojdzie do istotnej zmiany w obszarze finansów publicznych w Polsce. Centralny Rejestr Umów ma być narzędziem, które ma zwiększyć jawność wydatków publicznych. W teorii, każda jednostka sektora finansów publicznych będzie zobowiązana do raportowania informacji o zawieranych umowach, co powinno przełożyć się na lepsze gospodarowanie środkami publicznymi i wzrost zaufania obywateli do instytucji państwowych. Jednak przedstawiciele Instytutu Finansów Publicznych (IFP) wyrażają swoje obawy co do wprowadzonego progu wartości umów, który został podniesiony z 500 zł do 10 tys. zł. W praktyce oznacza to, że wiele umów, które powinny być dostępne dla obywateli, nie trafi do rejestru.
Przeznaczenie Centralnego Rejestru Umów
Centralny Rejestr Umów ma stanowić system teleinformatyczny, za który odpowiedzialny będzie minister finansów. Jego głównym celem jest zwiększenie przejrzystości w wydatkowaniu publicznych pieniędzy. Informacje o umowach mają być wprowadzane przez kierowników jednostek sektora finansów publicznych, a rejestr ma być ogólnodostępny, co powinno umożliwić każdemu obywatelowi kontrolę nad wydatkami publicznymi. Zgodnie z przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznych, każdy obywatel będzie mógł starać się o wgląd w te dane.
Dr Sławomir Dudek, prezes IFP, podkreśla, że rejestr powinien pełnić rolę narzędzia kontroli obywatelskiej, umożliwiającym sprawdzenie, w jaki sposób wydawane są publiczne pieniądze. Mimo intencji, które stoją za tym rozwiązaniem, zwiększenie progu umów do 10 tys. zł stwarza poważne wątpliwości. W ocenie Dudka, taka zmiana może spowodować, że do rejestru trafi tylko 30% zawieranych umów, pozostawiając większość wydatków poza zasięgiem zainteresowania obywateli.
Zaufanie obywateli do instytucji publicznych
Zaufanie do władz oraz transparentność w zarządzaniu finansami publicznymi są kluczowe dla zdrowia demokracji. Badania przeprowadzone przez IFP wykazują, że zaledwie 15% Polaków wyraża zaufanie do sposobu, w jaki państwo zarządza swoimi finansami. Wzrost progu wartości umów do 10 tys. zł może jedynie pogłębić poczucie niedowierzania wśród obywateli, co skutkuje ich niechęcią do płacenia podatków oraz postrzeganiem państwa jako instytucji nieefektywnej i mało przejrzystej.
Społeczne oczekiwania dotyczące jawności finansów publicznych
Polskie społeczeństwo jednoznacznie opowiada się za zwiększeniem transparentności finansów publicznych. Przeprowadzone badania wskazują, że aż 90% Polaków chciałoby mieć możliwość wglądu w faktury oraz umowy zawierane przez instytucje publiczne. Z tego powodu wiele organizacji pozarządowych, w tym IFP, postuluje o zachowanie pierwotnego progu 500 zł, aby umożliwić szerszy wgląd w wydatki publiczne i promować ideę przejrzystości.
Wpływ na walkę z korupcją i marnotrawstwem
Kolejnym aspektem, który wymaga uwagi, jest powiązanie jawności wydatków publicznych z walką z korupcją. 86% badanych Polaków uważa, że Centralny Rejestr Umów mógłby w znacznym stopniu przyczynić się do ograniczenia korupcji w Polsce. Przykłady z innych krajów pokazują, że transparentność w wydatkach publicznych prowadzi do mniejszych możliwości do nadużyć i marnotrawstwa. W kontekście obecnych wydarzeń na świecie, takich jak wojna w Ukrainie, zaufanie obywateli do władz państwowych jest kluczowe dla funkcjonowania silnego i stabilnego państwa.
Podsumowanie i wnioski
Wprowadzenie Centralnego Rejestru Umów jest krokiem w stronę większej transparentności w finansach publicznych. Niemniej jednak, aby osiągnąć zamierzone cele, konieczne jest przemyślane podejście do wartości progowej umów. Podniesienie go do 10 tys. zł może prowadzić do sytuacji, w której wiele wydatków zostanie zepchniętych w niejawność, co z pewnością nie pomoże w odbudowie zaufania obywateli do instytucji publicznych. W tej chwili mamy do czynienia z testem na to, jak chciałyby być postrzegane instytucje państwowe — czy jako przejrzyste i otwarte, czy też jako ukrywające swoje działania przed społeczeństwem. W świetle tak istotnych wydarzeń, jak wojna w Ukrainie, potrzeba budowy silnego państwa, cieszącego się zaufaniem obywateli, staje się jeszcze bardziej paląca.
Źródło: Agencja Informacyjna NEWSERIA
