Rozwiązania sztucznej inteligencji w wymiarze sprawiedliwości: Przyszłość, wyzwania i nadzór
Sztuczna inteligencja (AI) w kontekście sądownictwa budzi wiele emocji oraz kontrowersji, a jej zastosowanie klasyfikuje się jako obszar o wysokim ryzyku, zgodnie z rozporządzeniem AI Act, wprowadzonym na poziomie Unii Europejskiej. Oznacza to, że w procesie wdrażania algorytmów do systemu sprawiedliwości konieczne jest zastosowanie rygorystycznych procedur nadzorczych. Nie ma obaw, że AI mogłaby całkowicie zastąpić sędziego lub podejmować decyzje sądowe w imieniu ludzi. Zamiast tego, AI staje się wsparciem dla sędziów, pomagając w analizie dowodów, przygotowywaniu treści orzeczeń oraz w innych zadaniach biurowych, które mogą usprawnić czas trwania postępowań sądowych.
W aktualnych polskich sądach sztuczna inteligencja już znajduje zastosowanie w wielu prostych, ale czasochłonnych zadaniach, takich jak anonimizacja danych, transkrypcja dokumentów czy monitorowanie zmian w aktach prawnych. Zmiany te mogą jednak prowadzić do znaczącej poprawy efektywności pracy sędziów. Sebastian Szczepański, prezes zarządu Currendy, podkreśla, że AI może być wyjątkowo przydatna w prowadzeniu akt spraw, wyszukiwaniu potrzebnych informacji oraz sugerowaniu treści orzeczeń na podstawie wcześniejszych, podobnych spraw.
Zastosowanie sztucznej inteligencji w praktyce prawnej
Coraz więcej prawników dostrzega korzyści płynące z zastosowania generatywnej sztucznej inteligencji w swojej codziennej pracy. Z raportu „Future Ready Lawyer 2024” przygotowanego przez Wolters Kluwer wynika, że aż 76% prawników z działów prawnych oraz 68% prawników pracujących w kancelariach korzysta z rozwiązań opartych na AI przynajmniej raz w tygodniu, głównie do researchu, analizy i automatyzacji tworzenia dokumentów. Możliwości, jakie daje AI, są ogromne, jednak ich wdrożenie wiąże się z wieloma wyzwaniami.
Jednym z kluczowych problemów, przed którymi staje polskie sądownictwo, jest brak wystarczającej liczby asystentów. Sędziowie są obciążeni ogromną ilością spraw i dokumentów, co ogranicza ich czas na poszczególne postępowania. Włączenie systemów AI w ten proces, które mogłyby zająć się czasochłonnymi czynnościami administracyjnymi, przyniosłoby wymierne korzyści i przyspieszyłoby rozpatrywanie spraw.
Wyzwania i zagrożenia związane z AI w sądownictwie
W kontekście wdrażania sztucznej inteligencji w wymiarze sprawiedliwości nie można pominąć aspektów etycznych i prawnych. Raport pt. „Rekomendacje w zakresie zastosowania sztucznej inteligencji w sądownictwie i prokuraturze” przygotowany przez Grupę Roboczą ds. Sztucznej Inteligencji pokazuje, jak szeroka jest możliwość zastosowania AI w tym obszarze. AI może służyć jako narzędzie wspierające organizację pracy sądów, pomagać sędziom i prokuratorom oraz proponować projekty uzasadnień w indywidualnych sprawach. Rekomendacje te obejmują m.in. automatyzację protokołowania rozpraw, wdrożenie chatbotów uzupełniających Biuro Obsługi Interesanta, czy systemy wyszukiwania podobnych spraw.
Jednak pomimo wielu zalet, pojawiają się także obawy dotyczące dokładności i transparentności działania systemów AI. Prawnicy wskazują na trudności związane z integracją nowych rozwiązań oraz na brak zaufania do wyników niemalże gwarantowanych przez sztuczną inteligencję, która często funkcjonuje jako „czarna skrzynka”. Dlatego ważne jest, aby nowoczesne unijne regulacje, takie jak AI Act, zapewniały odpowiednią nadzór nad wykorzystaniem ai w praktyce prawnej.
Regulacje a przyszłość sztucznej inteligencji w sądownictwie
Pod względem prawnym systemy sztucznej inteligencji klasyfikowane jako wysokiego ryzyka muszą spełniać szereg rygorystycznych wymagań, zanim zostaną wprowadzone na rynek. Konieczne jest, aby były one transparentne, a ich działanie podlegało stałemu nadzorowi człowieka. Zgodnie z AI Act, ostateczne decyzje powinny zawsze pozostawać w rękach ludzi. To ważne z punktu widzenia zarówno bezpieczeństwa procesów sądowych, jak i ochrony praw obywateli.
Podobnie, zastosowanie AI do pomocniczych zadań administracyjnych, takich jak anonimizacja orzeczeń czy zarządzanie dokumentami, będzie miało ograniczony wpływ na wpływ wymiaru sprawiedliwości, ale przyczyni się do lepszej organizacji pracy sądów oraz mniejszych obciążeń dla sędziów.
Futurystyczne scenariusze: Czy AI zastąpi sędziów?
Choć obecnie perspektywa całkowitego zastąpienia sędziów przez sztuczną inteligencję wydaje się być jeszcze odległa, pewne elementy tej wizji mogą stać się rzeczywistością. Sebastian Szczepański zauważa, że w niektórych, prostszych sprawach, takich jak elektroniczne postępowania upominawcze, AI mogłaby sprawdzić jedynie kompletność dokumentów i w oparciu o to wydać orzeczenia. Jednak w bardziej skomplikowanych przypadkach, decyzje nadal muszą być kierowane przez ludzi, z uwagi na ich złożoność i konieczność uwzględnienia szeregu czynników.
W krajach takich jak Chiny, AI jest już wykorzystywana do prowadzenia rozpraw, analizy dokumentów czy przesłuchania świadków. W takich systemach AI może oferować propozycje treści orzeczenia, jednak ostateczne decyzje podejmują ludzie. W Polsce, choć takie innowacje są wciąż na wczesnym etapie, mogą z czasem stać się normalnością, w miarę jak technologia będzie się rozwijać oraz zyskiwać zaufanie.
Podsumowanie: Możliwości i wyzwania
Wykorzystanie sztucznej inteligencji w wymiarze sprawiedliwości niesie ze sobą zarówno obietnice, jak i wyzwania. Z jednej strony, może przynieść znaczną poprawę efektywności działania sądów i ukrócić czas rozpatrywania spraw. Z drugiej strony, niezawodność systemów AI, ich etyczne zastosowanie oraz ochrona danych osobowych pozostają kluczowymi kwestiami, które wymagają przemyślanego podejścia.
Prawnicy i sądy muszą więc podchodzić do tych nowych technologii z ostrożnością, a zarazem wykorzystać ich potencjał, aby wspierać wymiar sprawiedliwości. Kluczowym elementem przyszłości AI w sądownictwie będzie nie tylko rozwój technologii, ale także zgodność z regulacjami prawnymi oraz utrzymanie odpowiedzialności człowieka w procesie podejmowania decyzji. W miarę jak technologie AI będą ewoluować, świata wymiaru sprawiedliwości czeka wiele zmian, które mogą wpłynąć na nasze życie w nieoczekiwany sposób.
Źródło: Agencja Informacyjna NEWSERIA
