Rozwój Europejskich Gospodarek: Wyzwania i Szanse dla Regionu Środkowo-Wschodniego
Europie Środkowo-Wschodniej udało się w ostatnich dwóch dekadach znacząco zbliżyć do rozwiniętych krajów „starej” Unii Europejskiej. Ten imponujący postęp można określić mianem cudu gospodarczego. Niemniej jednak, przed krajami tego regionu stają teraz liczne wyzwania, które będą miały kluczowy wpływ na ich przyszły rozwój. Najważniejsze z nich to transformacja energetyczna, kształtowanie polityki demograficznej oraz umiejętne wdrażanie nowoczesnych technologii, takich jak sztuczna inteligencja. Badania przeprowadzone przez ekonomistów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie przybliżają trzy możliwe scenariusze dalszego rozwoju gospodarek regionu. Eksperci wskazują, że kluczem do dalszej stabilności i rozwoju jest przezwyciężenie instytucjonalnych barier oraz podniesienie innowacyjności.
Obecna Sytuacja Gospodarcza Regionu
Aktualna sytuacja gospodarcza Europy Środkowo-Wschodniej jest zadowalająca, co potwierdzają różnorodne wskaźniki ekonomiczne. Kraje tej części Europy zaczynają doganiać bardziej rozwinięte gospodarki Unii, a dystans między nimi a krajami zachodnimi stopniowo maleje. Jak zaznacza dr hab. Piotr Wachowiak, rektor SGH, nie znajdujemy się w złej sytuacji, mimo że stajemy przed wieloma wyzwaniami.
Z kolei dr Piotr Maszczyk, kierownik Zakładu Makroekonomii w SGH, przyznaje, że termin „cud gospodarczy” w kontekście Polski i innych krajów regionu jest jak najbardziej uzasadniony. W latach 2004–2024 jedenaście krajów Europy Środkowo-Wschodniej wyróżniło się najwyższym wzrostem PKB w Unii, osiągając średni przyrost na poziomie 3,2% rocznie, co praktycznie trzykrotnie przewyższa dynamikę z krajów „starej” Unii (1,2%).
Konwergencja i jej Wyzwania
Warto zwrócić uwagę na znaczące osiągnięcia w zakresie konwergencji dochodowej, które miały miejsce od momentu przystąpienia tych krajów do Unii Europejskiej. Po 21 latach członkostwa, EŚW-11 zdołały zniwelować około 31 punktów procentowych dystansu do UE-15, zdobywając średnio 75,2% poziomu PKB per capita w porównaniu do bardziej rozwiniętych krajów. Największy postęp w tym zakresie odnotowano w Rumunii i Litwie, zaś Polska znalazła się w czołówce, z 30,5 punktami procentowymi więcej. Wzrost ten był w dużej mierze napędzany przez wzrost produktywności czynników wytwórczych, które rosły średnio o 1,4% rocznie, co przyczyniło się do 45% wzrostu PKB.
Jednak, jak podkreślają ekonomiści, ten model tzw. kapitalizmu patchworkowego, który czerpie z różnych systemów ekonomicznych, osiąga granice swojej efektywności. Dr Maszczyk zaznacza, że dalszy rozwój staje się coraz trudniejszy, a „pułapka średniego rozwoju” staje się coraz bardziej odczuwalna. Aby zrealizować ambitne cele rozwoju, niezbędne będzie wyeliminowanie negatywnych elementów dotychczasowego modelu oraz zwiększenie innowacyjności w regionie.
Sztuczna Inteligencja jako Katalizator Wzrostu
W kontekście nowoczesnych technologii, sztuczna inteligencja (AI) jawi się jako potencjalny motor wzrostu, mogący przyczynić się do znaczącego wzrostu PKB w regionie, szacowanego na 90–100 miliardów euro rocznie. W optymistycznym scenariuszu, wzrost ten mógłby sięgnąć nawet 8% PKB rocznie. Jednak Polska i inne kraje regionu stoją w obliczu poważnych wyzwań związanych z wdrażaniem AI oraz zdobywaniem kompetencji cyfrowych. Zaledwie 5,9% polskich firm korzysta z AI, podczas gdy średnia unijna wynosi 13,5%.
Profesor Wachowiak wskazuje na potrzebę zwiększenia liczby przedsiębiorstw wykorzystujących sztuczną inteligencję, ponieważ może to stanowić klucz do osiągnięcia konkurencyjnej przewagi w przyszłości. Bez wątpienia wzrost innowacyjności jest kluczowy dla osiągnięcia dalszego rozwoju gospodarki.
Wyzwania Inwestycyjne i Demograficzne
Ekonomiści zauważają, że rozwój gospodarczy Polski oparty jest w szczególności na konsumpcji. Udział wydatków na badania i rozwój w krajach EŚW-11 wynosi tylko 1,28% PKB, co jest niemal dwukrotnie niższe niż średnia dla UE-15 (2,17%). Bez zwiększenia inwestycji w innowacje, nie będzie możliwe dogonienie starszych krajów Unii, co z kolei ograniczy wzrost wynagrodzeń i wartości dodanej w sektorze przedsiębiorstw.
Dr Maszczyk podkreśla, że konieczne jest przesunięcie się w kierunku innowacji i badań oraz podnoszenie wartości dodanej w produkcie, aby osiągnąć bardziej zrównoważony rozwój. Współczesna gospodarka wymaga, aby kraje regionu zaczęły produkować nie tylko komponenty, ale także końcowe produkty z własnymi markami, co pozwoli na zwiększenie ich rozpoznawalności na rynku.
Scenariusze Rozwoju Gospodarek EŚW
W raporcie SGH przedstawiono trzy scenariusze dalszego rozwoju gospodarczego krajów Europy Środkowo-Wschodniej: bazowy, ostrzegawczy oraz optymistyczny.
Scenariusz bazowy przewiduje, że tempo konwergencji może się spowolnić, co oznacza, że przez najbliższe 10 lat te kraje nie dogonią unijnej piętnastki. Z kolei w scenariuszu ostrzegawczym może wystąpić spadek średniego poziomu PKB per capita.
Jednak optymistyczny scenariusz opiera się na założeniu, że kraje w regionie przezwyciężą obecne ograniczenia instytucjonalne. Aby to się jednak ziściło, niezbędne będą większe inwestycje w badania i rozwój. Jeśli tak się stanie, analitycy przewidują, że po upływie dekady zarówno cała grupa EŚW, jak i Polska osiągną poziom PKB per capita zbliżony do krajów zachodnich.
Transformacja Energetyczna i Polityka Demograficzna
Przyszłość regionu nie tylko opiera się na innowacjach, lecz także na kluczowych wyzwaniach związanych z transformacją energetyczną oraz demografią. Jak zauważył rektor SGH, konieczne jest dywersyfikowanie źródeł energii, aby obniżyć koszty i zapewnić stabilność. Jednocześnie, polityka demograficzna staje się coraz bardziej istotna, zwłaszcza w kontekście starzejącego się społeczeństwa. Potrzebna jest jasna polityka migracyjna, która pozwoli na przyciąganie wykwalifikowanych pracowników z zagranicy, co jest konieczne dla dalszego rozwoju regionu.
W przypadku Europy Środkowo-Wschodniej kluczowe wyzwanie tkwi nie tylko w wykorzystaniu zasobów ludzkich, ale także w odpowiednim zarządzaniu gospodarką i innowacjami. W odpowiedzi na te wyzwania trzeba wdrożyć konkretne działania, aby przekształcić potencjał tego regionu w rzeczywiste sukcesy na arenie europejskiej. Tylko w ten sposób Europa Środkowo-Wschodnia ma szansę na pełne wykorzystanie swojego potencjału i przyciągnięcie inwestycji, które będą fundamentem przyszłej stabilności ekonomicznej.
Źródło: Agencja Informacyjna NEWSERIA
